«اندومتریوز» یا رویش نابجای بافت رحم به عارضه‌ای گفته می‌شود که در آن بافتی همانند اندومتر یا پوشش درونی رحم در خارج از محدوده رحم پدید آمده و شروع به رشد کند. شایع‌ترین محل پیدایش بافت نابجای رحم، در لگن و عمدتا در تخمدان‌هاست. اما در لوله‌های رحمی، روی رباط‌های رحم، دیوارهی پهلویی لگن و دیوارهی جداکننده‌ی مقعد و مهبل نیز رشد می‌کند. اندومتریوز همچنین ممکن است در زخم‌های پس از عمل سزارین، زخم‌های ناشی از لاپاراسکوپی یا لاپاروتومی، روی مثانه، روی روده‌ی کوچک و بزرگ، آپاندیس و مقعد نیز دیده شود. این نابهنجاری به ندرت ممکن است درون مهبل، درون مثانه، روی پوست و حتی در شش‌ها، نخاع و مغز هم بروز کند.
معمول‌ترین نشانه‌ی رشد نابجای بافت رحم، درد در ناحیه‌ی لگن است. این درد اغلب با چرخه خونریزی ماهیانه مربوط است، اما گاهی می تواند بدون ارتباط با چرخه ماهیانه نیز بروز کند. در بسیاری از بانوان، درد اندومتریوز به اندازه‌ای شدید و ناتوان‌کننده است که باعث برهم ریختن و اختلال کامل در برنامه‌ی زندگی روزانه شخص می‌شود.
اندومتریوما
«اندومتریوما» یا کیست شکلاتی شایع‌ترین شکل اندومتریوز است که در تخمدان‌ها بروز می‌کند. این کیست‌ها در 20 تا 40 درصد بیماران مبتلا به اندومتریوز و به ویژه در مراحل پیشرفته بیماری دیده می‌شوند. تشخیص افتراقی کیست ساده و کیست اندومتریوما در سونوگرافی داده می‌شود. کیست‌‌های اندومتریومای بزرگ‌تر از یک سانتیمتر و علامت‌دار که به خودی خود از بین نمی‌روند و به درمان دارویی پاسخ مناسب نمی‌دهند، ممکن است برای پیشگیری از بروز عوارض ناخوشایند بعدی نیاز به درمان جراحی لاپاروسکوپی داشته باشند.
نشانه‌ها و پیامدها
اگرچه اولین و معمول‌ترین نشانه‌ی اندومتریوز درد در ناحیه‌ی لگن و در دوران خونریزی ماهیانه است، اما شدت درد ارتباط چندانی با شدت و وسعت ناحیه درگیر ندارد. درد ممکن است در زمان‌ها و جاهای مختلفی احساس شود، از جمله: درد لگن به هنگام خونریزی ماهیانه درد شکم در جریان خونریزی درد زیر شکم هنگام تخلیه ادرار یا مدفوع در جریان نزدیکی جنسی یا پس از آن درد در بخش پایینی پشت و کمر پیامدهای دیگر این بیماری عبارتند از: اسهال، یبوست، نفخ شکم و یا تهوع (به ویژه همزمان با خونریزی) خونریزی سنگین یا نامنظم خستگی کم خونی ناشی از خونریزی شدید ناباروری (اساسی‌ترین و دردسرسازترین پیامد اندومتریوز، نازایی است. برآورد می‌شود که 30 تا 40 درصد زنان مبتلا به این بیماری، نابارور هستند.)
تشخیص اندومتریوز
تشخیص اندومتریوز اندکی دشوار است و پزشک متخصص زنان باید پس از به دست آوردن پیشینه‌ای از نشانه‌های بیماری به همراه معاینه بدنی احتمال وجود اندومتریوز را ارزیابی کند.آزمون ساده‌ای برای شناسایی اندومتریوز وجود ندارد. روش‌هایی که برای تشخیص اندومتریوز بکار می روند، عبارتند از سونوگرافی ابدومینال(شکمی) و واژینال و ام.آر.آی.(MRI). هیچ کدام از این آزمایش‌ها به طور قطعی بیماری را مشخص نمی‌کنند، اما می‌توانند به تشخیص آن کمک کنند.
در حقیقت، تنها راه قابل اتکا برای تشخیص قطعی اندومتریوز انجام دادن لاپاروسکوپی و نمونه‌برداری از بافت است. اما این روش پرهزینه و بسیار تخصصی است و اگر بوسیله پزشکی کاردان انجام نگیرد، ممکن است منجر به تشخیص بیماری نشود. این را هم باید افزود که انجام جراحی صرفا به منظور تشخیص، طرفداران چندانی در میان بیماران ندارد.